مکانیابی تسهیلات رقابتی (Competitive Facility Location): فضای تصمیم گیری و مدل سازی (بخش چهارم)

فضای تصمیم گیری و مدل سازی در خصوص مسائل مکانیابی تسهیلات رقابتی از ابعاد فضای مدل سازی و جواب، تعداد تسهیلات، طراحی تسهیل، تابع هدف، بهینه سازی تک مرحله ای یا دو مرحله ای و تصاحب بازار بررسی می شود که در ادامه به توضیحاتی در این خصوص خواهیم پرداخت.

فضای مدل سازی و جواب

مطابق شکل زیر فضای مدل سازی و جواب مسائل مکانیابی تسهیلات رقابتی را می توان به سه دسته گسسته، شبکه و پیوسته تقسیم بندی نمود.

فضای گسسته

در فضای گسسته تنها تعداد محدودی نقطه کاندید برای مکانیابی وجو دارد و بازار همیشه فرض می شود که از نقطه تقاضا تشکیل شده است. در این حالت فاصله به هر حالتی قابل تعریف است.

فضای شبکه

در ساختار شبکه ای فرض می شود که نقاط تقاضا و کاندید برای مکانیابی در رئوس گراف وجود داشته و فضای بین نقاط منحصر به یال های گراف است و فواصل در آن ها معمولا به صورت کوتاهترین مسیر محاسبه می شود. این روش نیز محدود کننده است چرا که فقط نقاط راسی می تواند پذیرای تسهیلات باشد.

فضای پیوسته

در ساختار پیوسته هر نقطه می تواند برای مکانیابی مورد استفاده قرار گیرد. فضای یک بعدی معمولا راحت ترین نوع فضا است و بسیار مورد توجه محققین قرار می گیرد. فضا همچنین می تواند در حالات ۲ بعدی و یا چند بعدی نیز مورد توجه قرار بگیرد. در این حالت ها بسیار مهم است که فواصل چگونه محاسبه شود. معمول ترین روش محاسبه فاصله روش اقلیدسی است.

جدول زیر فضای مدل سازی و جواب در برخی مقالات کلیدی حوزه مکانیابی تسهیلات رقابتی را نشان می دهد.

تعداد تسهیلات جدید

تعداد تسهیلاتی که می خواهند در فضا مکانیابی شوند به شدت بر روی پیچیدگی مدل تاثیر گذار خواهد بود. در ساده ترین حالت این تعداد برابر ۱ بوده و بدیهی است که می تواند افزایش یابد.

طراحی تسهیل (Facility Design)

تمام سوالاتی که باید از طریق حل مدل ها جواب داده شود، می تواند فراتر از مشخص کردن مکان تسهیل باشد. اگر قیمت محصولات ارائه شده ثابت نباشد آنگاه تنظیم قیمت نیز می تواند مهم به نظر برسد. با توجه به موارد گفته شده، علاوه بر مکان تسهیل کیفیت تسهیل نیز باید بررسی شود و درمورد آن اقداماتی انجام گیرد.

تابع هدف (Objective Function)

سوال نهایی که در مورد یک مدل می تواند مطرح شود، هدف مدل است که در غالب تابع هدف مطرح می شود. یکی از هدف های اصلی مورد بررسی، بیشینه سازی سهم بازار تسهیل ورودی است. یعنی تعیین مکانی که بیشترین سهم بازار را بتوان بدست آورد. در حالت کلی این مدل ها می توان با بیان بیشبنه سازی سود نیز مطرح شوند. تابع هدف همچنین می تواند به صورت تک هدفه یا چند هدفه مورد بررسی قرار گیرد.

بهینه سازی تک مرحله ای یا دو مرحله ای (One or two stages optimization)

مدل های بهینه یابی می توانند تک مرحله ای و یا دو مرحله ای باشند. حالت تک مرحله ای عمومیت بیشتری دارد. حالت ۲ مرحلهای عموما در مواردی دیده می شود که فضای مسئله از نوع ترکیب بندی تئوری بازیها است و در آن تسهیلات رهبر و پیرو دیده می شود.

تصاحب بازار (Captured Market)

فضای بازار به جایی گفته می شود که نقاط تقاضا در آن گسترده شده اند. این مفهوم بیشتر در فضای پیوسته مورد استفاده قرار می گیرد. وقتی که مصرف کننده، مشتری تسهیل با جذابیت بیشتر می شود. فضای بازار تسهیل در این حالت برابر مقدار نقاط تقاضایی است که جذابیت تسهیل برای آن ها از مابقی تسهیلات رقب بیشتر باشد. وقتی جذابیت به صورت پیوسته باشدو با افزایش مسافت به طوراکید کاهش یابد و تقاضا نیز به صورت پیوسته باشد، فضای بازار فضای نزدیک به تسهیل است که بیشترین جذابیت را دارد. برای بیان این منطقه و نحوه بررسی آن ها یکی از ابزار هایی که بسیار مورد استفاده قرار می گیرد، نمودار های Voronoi است. که بر اساس فواصل اقلیدسی بدست می آید. این نمودار ها در شبکه ها نیز به کار می رود. در شبکه ها برای این کار از روش کوتاهترین مسیر استفاده می شود. این نمودار نشان می دهد که فضای نزدیک به تسهیل در مقایسه با تسهیلات رقیب کدام است.

جمع بندی

در این نوشته فضای تصمیم گیری و مدل سازی در مسئله مکانیابی تسهیلات رقابتی می باشد مورد بررسی قرار گرفت. بخش بعدی به بررسی موضوع تصاحب بازار در این مسئله می پردازد. با ما همراه باشید.