مروری بر مسئله انتخاب سبد پروژه (بخش چهارم): زمینه های تحقیقاتی

مقدمه

در مقاله اول از سلسله مباحث مرتبط با مسئله انتخاب سبد پروژه به معرفی این مسئله پرداخته و سپس در مقالات بعدی «جنبه های کمی مسئله» و «جنبه های کیفی مسئله» مورد بررسی قرار گرفته و مهمترین مقالات مرتبط در هر یک از این جنبه ها بررسی و تحلیل شده اند. در این مقاله که بخش چهارم این سلسله مباحث می باشد به معرفی برخی از زمینه های پر اهمیت جهت توسعه این مسئله خواهیم پرداخت.

قابلیت توسعه مسئله انتخاب سبد پروژه

نتیجه بررسی های صورت گرفته توسط نویسنده، بیانگر این واقعیت است که «مسئله انتخاب سبد پروژه» به رغم وجود مقالات قوی و عمیق  که در برگیرنده مفاهیم، مدل ها و روش های حل گاه بسیار پیچیده، همچنان زمینه ای جذاب و فعال در تحقیقات علمی و عملی می باشد. این جذابیت در هر دو بُعد کمی و کیفی غیر قابل انکار بوده و علاقمندان و پژوهشگران می توانند موضوعات بسیار مناسبی را برای انجام تحقیقات خود (انجام رساله دکتری، پایان نامه کارشناسی ارشد، پروژه های درسی و حتی پروژه های عملی) در این حوزه تعریف نمایند. این جذابیت بالا از عوامل مختلفی نشأت می گیرد که «فاصله نسبتاً زیاد تحقیقات فعلی با نیاز واقعی»، «افزایش پیچیدگی فضای کسب و کار و دگرگونی تفکرات استراتژیک»، «عدم قطعیت بسیار زیاد» و «تعداد پارامترهای بسیار زیاد موثر در تصمیم گیری» از جمله این عوامل می باشند.

«مسئله انتخاب سبد پروژه» و «مسئله انتخاب سبد»

به هر حال ورود به این حوزه و انجام تحقیقات در آن مستلزم شناخت عمیق و گسترده از ادبیات نه تنها «مسئله انتخاب سبد پروژه» بلکه «مسئله انتخاب سبد» خواهد بود؛ چرا که در برخی حوزه ها مانند حوزه مالی مسئله انتخاب سبد «بالغ تر» بوده و روش های مدل سازی و حل بسیار زیادی وجود دارند که قابلیت کاربست و توسعه در فضای «سبد پروژه» را دارا می باشند. البته این موضوع در بُعد کیفی مسئله تا حدودی متفاوت خواهد بود و دلیل عمده آن هم به وجود ادبیات قوی در فضای مدیریت و کنترل پروژه و مفاهیم مرتبط می باشد.

مسئله انتخاب سبد پروژه های فناوری اطلاعات

نکته حائز اهمیت دیگر این است که مسئله مورد بحث بیشتر در فضای توسعه محصول/خدمات و توسعه فرآیند بررسی می گردد که البته در سال ۲۰۰۷، Killen و همکاران (Killen, Hunt et al. 2007) در یک مقاله مروری، مهمترین و برجسته ترین پژوهش های موجود را مورد نقد و بررسی قرار داده است. با ورود فناوری اطلاعات به عرصه کسب و کار در سال های اخیر، مفاهیم توسعه محصول/خدمات و توسعه فرآیند نیز دچار تغییرات نسبتاً چشمگیری شده؛ فلذا پروژه های فناوری اطلاعات نیز جایگاه ویژه و خاصی را در سبد پروژه های سازمان ها به خود اختصاص داده اند. علاوه بر آن فناوری اطلاعات به عنوان ابزاری برای مهندسی مجدد فرآیندهای سازمان و نیز توسعه کسب و کارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات، اهمیت مسئله انتخاب سبد پروژه های فناوری اطلاعات را دو چندان نموده است. در سال ۲۰۱۲، Fery و Buxmann    در یک مقاله مروری تحسین برانگیز مهمترین و برجسته ترین پژوهش های موجود را مورد نقد و بررسی قرار داده و زمینه های تحقیقات آتی را پیشنهاد نموده است.

عناوین زمینه های توسعه تحقیقات

با عنایت به مطالب و بررسی های صورت گرفته از مهمترین زمینه های تحقیقاتی موجود در ارتباط با مسئله «انتخاب سبد پروژه» می توان به موارد ذیل اشاره نمود.

عدم قطعیت و ریسک

از مهمترین پارامترهای ایجاد کننده پیچیدگی های فضای کسب و کار امروز، عدم قطعیت می باشد. این عدم قطعیت ممکن است از جنس احتمالی یا فازی باشد. به هر حال سطح بالای عدم قطعیت موجود دلیلی قانع کننده برای توسعه مدل های فازی، احتمالی و استوار در بُعد کمی و مدل های مدیریت ریسک و به ویژه مدیریت بحران در بُعد کیفی می باشد. توصیه می شود علاقمندان برای درک فضای مذکور و توسعه ایده های تحقیقاتی، علاوه بر پژوهش های اشاره شده در متن به (Perry 2011) و (Guo and Yu 2013) نیز مراجعه نمایند.

مسئله انتخاب سبد پروژه چنددوره ای

اصولاً مسئله انتخاب سبد پروژه یک مسئله پویا می باشد. بدین معنا که در ممکن است در یک بازه زمانی وجود پروژه ای در سبد پروژه ها الزامی و حیاتی بوده اما در بازه زمانی بعدی (حتی در حالتی که بخشی از پروژه به اجرا درآمده است) نه تنها اهمیتی نداشته بلکه بایستی هر چه سریعتر متوقف گردد. خلاء وجود چنین مدل هایی در ادبیات بارز و چشمگیر است.

توسعه مدل ها در یک نوع صنعت به صنعتی دیگر

همانگونه که پیشتر نیز بیان شد، یکی از عوامل تاثیر گذار در حل مسئله مورد بحث، نوع پروژه (پروژه های عمومی، پروژه های سیستم های اطلاعاتی، پروژه های عمرانی، پروژه های زیرساختی و پروژه های تحقیق و توسعه) می باشد. در ادبیات این مسئله مدل های ریاضیاتی و مفهومی بسیار زیادی هستند که برای یک حوزه خاص (مثلا تحقیق و توسعه) ارائه شده اند که قطعاً با اعمال تغییراتی مدل ها مذکور را می توان به انواع دیگر پروژه و حتی حالت های عمومی تر تعمیم داد. همچنین با توجه به ماهیت ویژه و خاص پروژه های عمومی (عامل المنفعه) که در متن به آن اشاره شده است، توسعه مدل های مذکور در این زمینه بسیار حائز اهمیت و جذاب خواهد بود.

افزایش قابلیت کاربرد مدل ها

یکی از زمینه های جذاب تحقیقاتی در مسئله انتخاب سبد پروژه آن است که با شناسایی اهداف و محدودیت های جدید بتوان مدل ها را به فضای کاربرد نزدیکتر نمود. لذا اصولا حرکت به سمت مدل های چندهدفه و احتمالا غیرخطی می تواند بر افزایش قابلیت کاربرد مدل ها بیافزاید.

فائق آمدن بر پیچیدگی های محاسباتی

در بسیاری از مدل های ارائه شده در این فضا، پیچیدگی بالایی به لحاظ محاسباتی وجود دارد، لذا توسعه روش های حل ابتکاری و فرا ابتکاری می تواند در اغلب مواقع از جذابیت پژوهشی مناسبی برخوردار باشد.

در نظر گرفتن ارتباط درونی پروژه ها

در اغلب مواقع پروژه ها دارای ارتباط درونی می باشند. پژوهش های متعددی نظیر (Santhanam and Kyparisis 1996; Chien 2002; Kundisch and Meier 2011) در ادبیات به بررسی این ارتباطات درونی پرداخته اند. در هر صورت با توجه به اهمیت بسیار بالای این ارتباطات در انتخاب سبد پروژه، توسعه مدل های جدید، در تکمیل مدل های موجود، از اهمیت بالایی در حوزه تحقیقات مسئله انتخاب سبد پروژه برخوردار است.