مروری بر مسئله انتخاب سبد پروژه (بخش اول): معرفی

مقدمه

مسئله «انتخاب سبد پروژه[۱]» و فعالیت های مرتبط با آن از جمله مباحث مهم و کلیدی مورد توجه مدیران امروزی می باشد. مسائلی که در ذیل این مسئله تعریف می شوند با طیف وسیعی از تصمیمات سازمان در ارتباط می باشند. هدف اصلی چنین مسائلی تصمیم گیری استاتیک و داینامیک در نحوه تخصیص منابع محدود (نیروی انسانی، پول، زمان) و تعیین نوع پروژه ها (توسعه محصول جدید، فرآیندهای جدید و …) با اهداف گوناگونی از جمله حداقل کردن هزینه ها، حداکثر نمودن سود، افزایش قدرت رقابت، یکسان سازی جریان نقدینگی و … می باشد. با این حال اصولاً مسئله انتخاب سبد پروژه، گاه به عنوان یک کاربرد برای مدل های بهینه سازی در ادبیات مشاهده می شود و گاه جنبه های مختلف مدیریتی آن مد نظر قرار می گیرد. در این مجموعه مقالات سعی خواهد شد تا پس از ارائه تعاریف اولیه، مهمترین مقالات موجود برای مسئله انتخاب سبد پروژه، که در خلال سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ منتشر شده و ابعاد کیفی و به ویژه کمی این مسئله را مد نظر قرار داده است، مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و زمینه های تحقیقاتی بالقوه این حوزه شناسایی و معرفی گردند.

تاریخچه مسئله انتخاب سبد

قدمت واژه «انتخاب سبد[۲]» بیش از یکصد سال است که در حوزه تحقیقاتی بکار برده می شود. طبق بررسی های به عمل آمده ورود این واژه به حوزه تحقیقات از بستر مفاهیم مالی بوده است. بی شک مقاله Markowitz در سال ۱۹۵۲ (Markowitz 1952) از تاثیرگذارترین مقالات در توسعه تحقیقات بوده است تا آنجا که این مقاله تا ابتدای سال ۲۰۱۴ میلادی به استناد سایت گوگل پژوهشگر بیش از ۱۷,۳۰۰ بار به این مقاله ارجاع داده شده است. البته به نظر می رسد پیش از Markowitz نیز محققانی دیگری نظیر (Riefier, Friday et al. 1937; Porter 1951) به این حوزه ورود کرده اند؛ اما مطمئناً مقاله Markowitz را می توان نقطه عطفی در مسئله «انتخاب سبد» قلمداد نمود. به هر حال پس از مقاله Markowitz و تحت تاثیر آن، کاربرد مسئله انتخاب سبد در بسیاری از زمینه ها نظیر «انتخاب سبد پروژه» توسعه یافت.

اهمیت مسئله انتخاب سبد پروژه

هر چند زمان نسبتاً زیادی از اولین مقالات ارائه شده در زمینه انتخاب سبد پروژه ها می گذرد اما این مسئله هنوز هم به عنوان یک مسئله بسیار مهم در حوزه تصمیم گیری شناخته می شود که بسیاری از سازمان ها چه در بخش دولتی و چه در بخش کسب و کار با آن مواجه هستند (Castro 2007; Carazo, Gómez et al. 2010; Bastiani, Cruz et al. 2013). امروزه این مسئله از چنان اهمیتی برخوردار شده است که پرداختن به این مسئله در بسیاری از سازمان ها بویژه سازمان هایی که منابع قابل توجهی را به تحقیق و توسعه در زمینه های مختلف اختصاص می دهند، در زمره فعالیت های اصلی و اساسی قرار می گیرد (Irarragorri and Martınez 2013). این اهمیت تنها به واسطه منابع مالی ایجاد نشده است بلکه فضا و محیط کسب و کار امروز، موضوع انتخاب سبد پروژه را به دغدغه ای بزرگ برای مدیران مبدل نموده است. بخش قابل توجهی از اهمیت این مسئله نیز منتج از نیاز سازمان ها به انجام عمده فعالیت های کلیدی و ارزش افزا در قالب پروژه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت می باشد؛ چرا که اصولاً پروژه ها در سازمان ها تعریف و اجرا می شوند تا از عملیات سازمان پشتیبانی نمایند؛ اهداف استراتژیک را محقق نمایند؛ به یک نیاز پاسخ دهند؛ یک مسئله را حل نمایند؛ یک ایده را توسعه دهند؛ یا فرصت های سرمایه گذاری را شناسایی نمایند (Wheeler 2013). از سوی دیگر بسیاری از محققان از جمله (Mankins and Steele 2005) و (Johnson 2004) بر این باورند که بیش از ۶۰% از استراتژی های یک سازمان هرگز به مرحله اجرا نمی رسند؛ این در حالی است که مدیریت سبد پروژه می تواند راهکار عملی برای اجرایی شدن استراتژی های سازمان قلمداد گردد (Meskendahl 2010). برخی نیز پا را فراتر گذارده و از پروژه ها و بویژه سبدهای پروژه به عنوان «اسلحه های قدرتمند استراتژیک» یاد می نمایند و معتقدند این اسلحه ها می توانند به عنوان هسته مرکزی در اجرای استراتژی مد نظر قرار گیرند (Shenhar, Dvir et al. 2001). از این رو است که بر اهمیت مدیریت سبد پروژه، چه در حوزه تئوری و چه در حوزه عملی، روز به روز افزوده می گردد (Artto and Dietrich 2004; Dietrich and Lehtonen 2005; Patanakul and Milosevic 2009).

اهمیت تحقیقاتی مسئله انتخاب سبد پروژه

با این مقدمه بدیهی است مدیریت سبد پروژه و بویژه مسئله انتخاب سبد پروژه، زمینه ای فعال و پر پتانسیل برای انجام تحقیقات خواهد بود. البته در اینجا لازم است به این نکته اشاره شود که اصولاً پیچیدگی ها و دشواری های زیادی در محتوای این مسئله نهفته است که لازم است هر محققی پیش از ورود به این حوزه تحقیقاتی با آن ها آشنا گردد. اما از آنجا که ذکر تمامی پیچیدگی ها و مشکلات موجود بسیار زمان بر می باشد لذا در ادامه تنها به منشأهای بروز آن ها اشاره می گردد. Ghasemzadeh و Archer معتقدند مشکلات و دشواری های موجود در حوزه انتخاب سبد پروژه از فاکتورهای:

1. ماهیت چندهدفه بودن و اغلب متناقض بودن این اهداف با یکدیگر (برای مثال اهدافی مانند حداکثر نمودن سود، بیشینه کردن سهم بازار، حداقل نمودن ریسک و یا بهینه سازی استفاده از ظرفیت نیروی انسانی در تناقض آشکاری با یکدیگر می باشند (Hassanzadeh, Nemati et al. 2013))،
2. کیفی بودن برخی از اهداف،
3. عدم قطعیت و ریسک موجود در پروژه ها،
4. نیاز به متعادل نمودن سبد با توجه به فاکتورهای مهمی نظیر ریسک و زمان،
5. ارتباطات درونی پروژه ها و
6. تعداد بسیار زیاد سبدهای قابل انتخاب، نشات می گیرند (Ghasemzadeh and Archer 2000).

علاوه بر این موارد، محدودیت های منابع نظیر محدودیت های مالی، نیروی انسانی و تسهیلات و تجهیزات نیز سبب افزایش مشکلات و دشواری های این مسئله خواهند شد (Wheeler 2013). با بررسی های صورت گرفته توسط نویسند،ه یکی دیگر از فاکتورهایی که بر پیچیدگی این مسئله، چه در مدل سازی و چه در حل آن، موثر است، نوع پروژه می باشد. بدین معنا که یک روش مدل سازی و یا روش حل که برای مسئله انتخاب پروژه در یک حوزه مشخص مثلاً فناوری اطلاعات از کارایی مناسبی برخوردار است برای حوزه دیگری مانند حوزه عمرانی ممکن است کارا نباشد. از این جهت لازم است در هنگام مدل سازی و حل مسئله انتخاب سبد پروژه به نوع پروژه نیز توجه کافی را مبذول داشت. در جدول ذیل مهمترین معیارهای موثر در انتخاب پروژه ها برای سبد پروژه با توجه به نوع پروژه (پروژه های عمومی، پروژه های سیستم های اطلاعاتی، پروژه های عمرانی، پروژه های زیرساختی و پروژه های تحقیق و توسعه) ارائه شده اند (Puthamont and Charoenngam 2007).

ضرورت افزایش کاربرد پذیری مدل های ریاضی

البته ذکر این نکته در اینجا لازم است که رویکردها و مدل های کمی و کیفی بسیار زیادی تا کنون برای حل این مسئله توسعه یافته اند. اما بسیاری از آن ها در عمل چندان مورد استفاده قرار نمی گیرند. از دلایل عمده این امر می توان به:

1. پیچیدگی زیاد،
2. نیاز به داده های ورودی زیاد
3. عدم توانایی کافی در مواجهه با ریسک و عدم قطعیت و
4. در نظر نگرفتن ارتباطات درونی پروژه ها اشاره نمود (Archer and Ghasemzadeh 1999).

بسیاری از محققان معتقدند که هیچ روش بهینه ای برای این مسئله وجود نداشته و روش ها بایستی با توجه به کاربرد خاص و مورد نیاز، ارزیابی و انتخاب گردند.

• سخن آخر

در بخش بعدی این مجموعه مقاله، برخی از مهمترین مقالات منتشر شده در سال ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ در ارتباط با مسئله انتخاب سبد پروژه، ارائه شده و مورد بررسی قرار گرفته اند. با توجه به محتوای مقالات، بخش های بعدی این مطالعه به دو زیر بخش «جنبه های کمی در مسئله انتخاب سبد پروژه» و «جنبه های کیفی در مسئله انتخاب سبد پروژه» تقسیم شده است. لازم به ذکر است برای یافتن مقالات مذکور، از گوگل پژوهشگر استفاده شده است؛ بدین صورت که نتایج حاصل از جستجوی کلید واژه «Project Portfolio» در عنوان مقالات، بر اساس بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۴ غربال شده است. البته محقق آن دسته از مقالاتی را در بخش دوم این مطالعه مورد بررسی قرار داده است که امکان دسترسی به آن ها به صورت تمام متن وجود داشته است.

منابع و مقالات مرتبط

Abbasianjahromi, H. and H. Rajaie (2013). “Application Of Fuzzy Cbr And Modm Approaches In The Project Portfolio Selection In Construction Companies.” Iranian Journal Of Science And Technology Transaction B-Engineering 37(C1): 143-155.

Amiri, M. P. (2010). “Project selection for oil-fields development by using the AHP and fuzzy TOPSIS methods.” Expert Systems with Applications 37(9): 6218-6224.

Archer, N. P. and F. Ghasemzadeh (1999). “An integrated framework for project portfolio selection.” International Journal of Project Management 17(4): 207-216.

Artto, K. A. and P. H. Dietrich (2004). “Strategic business management through multiple projects.” The Wiley guide to managing projects: 144-176.

Bastiani, S. S., L. Cruz, et al. (2013). Project Ranking-Based Portfolio Selection Using Evolutionary Multiobjective Optimization of a Vector Proxy Impact Measure. Fourth International Workshop on Knowledge Discovery, Knowledge Management and Decision Support, Atlantis Press.

Beringer, C., D. Jonas, et al. (2013). “Behavior of internal stakeholders in project portfolio management and its impact on success.” International Journal of Project Management.

Boardman, A., D. Greenberg, et al. Cost-benefit Analysis: Concepts and Practices. 1996, Prentice Hall.

Carazo, A. F., T. Gómez, et al. (2010). “Solving a comprehensive model for multiobjective project portfolio selection.” Computers & operations research 37(4): 630-639.

Castro, M. (2007). Development and implementation of a framework for I&D in public organizations. Master’s Thesis, Universidad Autónoma de Nuevo León.

Chien, C. F. (2002). “A portfolio–evaluation framework for selecting R&D projects.” R&D Management 32(4): 359-368.

David, J. and D. Saaty (2007). Use analytic hierarchy process for project selection. ASQ Six Sigma Forum Magazine.

Dietrich, P. and P. Lehtonen (2005). “Successful management of strategic intentions through multiple projects–Reflections from empirical study.” International Journal of Project Management 23(5): 386-391.

Doerner, K., W. J. Gutjahr, et al. (2004). “Pareto ant colony optimization: A metaheuristic approach to multiobjective portfolio selection.” Annals of Operations Research 131(1-4): 79-99.

Doerner, K. F., W. J. Gutjahr, et al. (2006). “Pareto ant colony optimization with ILP preprocessing in multiobjective project portfolio selection.” European Journal of Operational Research 171(3): 830-841.

Dorigo, M., V. Maniezzo, et al. (1996). “Ant system: optimization by a colony of cooperating agents.” Systems, Man, and Cybernetics, Part B: Cybernetics, IEEE Transactions on 26(1): 29-41.

Fernandez, E., E. Lopez, et al. (2013). “Application of the non-outranked sorting genetic algorithm to public project portfolio selection.” Information Sciences: an International Journal 228: 131-149.

Fernandez, E. and J. Navarro (2002). “A genetic search for exploiting a fuzzy preference model of portfolio problems with public projects.” Annals of Operations Research 117(1-4): 191-213.

Fernandez, E. and R. Olmedo (2013). “Public project portfolio optimization under a participatory paradigm.” Applied Computational Intelligence and Soft Computing 2013: 4.

French, S. (1986). Decision theory: an introduction to the mathematics of rationality, Halsted Press.

Frey, T. and P. Buxmann (2012). IT project portfolio management–a structured literature review, Darmstadt Technical University, Department of Business Administration, Economics and Law, Institute for Business Studies (BWL).

Gerogiannis, V. C., P. Fitsilis, et al. (2013). “Evaluation of project and portfolio Management Information Systems with the use of a hybrid IFS-TOPSIS method.” Intelligent Decision Technologies 7(1): 91-105.

Ghasemzadeh, F. and N. P. Archer (2000). “Project portfolio selection through decision support.” Decision Support Systems 29(1): 73-88.

Guo, N. and S. Yu (2013). Risk and Uncertainty in Project Portfolio Management. Proceedings of the International Conference on Information Engineering and Applications (IEA) 2012, Springer.

Gutierrez, E. and M. Magnusson (2013). “Dealing with legitimacy: A key challenge for Project Portfolio Management decision makers.” International Journal of Project Management.

Gutjahr, W. J., S. Katzensteiner, et al. (2010). “Multi-objective decision analysis for competence-oriented project portfolio selection.” European Journal of Operational Research 205(3): 670-679.

Hassanzadeh, F., H. Nemati, et al. (2013). “Robust Optimization for Interactive Multiobjective Programming with Imprecise Information Applied to R&D Project Portfolio Selection.”

Hu, G., L. Wang, et al. (2008). “A multi-objective model for project portfolio selection to implement lean and Six Sigma concepts.” International Journal of Production Research 46(23): 6611-6625.

Irarragorri, F. L. and N. M. A. Martınez (2013). “R&D project portfolio selection in public organizations.”

Johnson, L. K. (2004). “Execute your strategy—without killing it.” Harvard Management Update 9(12): p3-5.

Jonas, D., A. Kock, et al. (2012). “Predicting Project Portfolio Success by Measuring Management Quality—A Longitudinal Study.”

Killen, C. P., R. A. Hunt, et al. (2007). Managing the new product development project portfolio: a review of the literature and empirical evidence. Management of Engineering and Technology, Portland International Center for, IEEE.

Kipper, L. M., E. O. B. Nara, et al. (2014). “The Use of Scoring Method for Prioritizing the Project Portfolio.” Journal of Management Research 6(1): 156-169.

Kundisch, D. and C. Meier (2011). “IT/IS Project Portfolio Selection in the Presence of Project Interactions–Review and Synthesis of the Literature.”

Kusters, R., J. Postema, et al. (2013). Relationships Between Risks in an IT Project Development Portfolio. ICSEA 2013, The Eighth International Conference on Software Engineering Advances.

Liesiö, J., P. Mild, et al. (2007). “Preference programming for robust portfolio modeling and project selection.” European Journal of Operational Research 181(3): 1488-1505.

Mahmoodzadeh, S., J. Shahrabi, et al. (2007). “Project selection by using fuzzy AHP and TOPSIS technique.” International Journal of Human and social sciences 1(3): 135-140.

Mankins, M. C. and R. Steele (2005). “Turning great strategy into great performance.” Harvard Business Review 2607.

Markowitz, H. (1952). “Portfolio selection*.” The journal of finance 7(1): 77-91.

Mazelis, L. S. and K. S. Solodukhin (2013). “Multi-Period Models for Optimizing an Institution’s Project Portfolio Inclusive of Risks and Corporate Social Responsibility.” Middle-East Journal of Scientific Research 17(10): 1457-1461.

Meskendahl, S. (2010). “The influence of business strategy on project portfolio management and its success—A conceptual framework.” International Journal of Project Management 28(8): 807-817.

Mohanty, R., R. Agarwal, et al. (2005). “A fuzzy ANP-based approach to R&D project selection: a case study.” International Journal of Production Research 43(24): 5199-5216.

Morton, A., J. Keisler, et al. (2013). Multicriteria Portfolio Decision Analysis for Project Selection, Technical Report, London School of Economics and Political Science, LSEOR 13.141.

Mosavi, A. (2013). “Exploring the roles of portfolio steering committees in project portfolio governance.” International Journal of Project Management.

Nassif, L. N. and J. M. Nogueira (2013). “Project Portfolio Selection in Public Administration Using Fuzzy Logic.” Procedia-Social and Behavioral Sciences 74: 322-331.

Nowak, M. (2013). “Project Portfolio Selection Using Interactive Approach.” Procedia Engineering 57: 814-822.

Patanakul, P. and D. Milosevic (2009). “The effectiveness in managing a group of multiple projects: Factors of influence and measurement criteria.” International Journal of Project Management 27(3): 216-233.

Perry, M. P. (2011). Business Driven Project Portfolio Management: Conquering the Top 10 Risks that Threaten Success, J. Ross Publishing.

Porter, R. C. (1951). “A model of bank portfolio selection.” Policy 19(3): 250-272.

Puthamont, G. C. S. and C. Charoenngam (2007). “Strategic project selection in public sector: Construction projects of the Ministry of Defence in Thailand.” International Journal of Project Management 25(2): 178-188.

Riefier, W. W., D. Friday, et al. (1937). Investment Securities. A Program of Financial Research Vol 2: Inventory of Current Research on Financial Problems, NBER: 177-184.

Rivera, G., C. G. Gómez, et al. (2013). “Handling of Synergy into an Algorithm for Project Portfolio Selection.” Recent Advances on Hybrid Intelligent Systems: 417-430.

Salehi, M. and R. Tavakkoli-Moghaddam (2008). “Project selection by using a Fuzzy Topsis technique.”

Santhanam, R. and G. J. Kyparisis (1996). “A decision model for interdependent information system project selection.” European Journal of Operational Research 89(2): 380-399.

Shenhar, A. J., D. Dvir, et al. (2001). “Project success: a multidimensional strategic concept.” Long range planning 34(6): 699-725.

Tavana, M., K. Khalili-Damghani, et al. (2013). “A fuzzy multidimensional multiple-choice knapsack model for project portfolio selection using an evolutionary algorithm.” Annals of Operations Research: 1-35.

Teller, J. (2013). “Portfolio Risk Management and Its Contribution to Project Portfolio Success: An Investigation of Organization, Process, and Culture.” Project Management Journal.

Teller, J. and A. Kock (2012). “An empirical investigation on how portfolio risk management influences project portfolio success.” International Journal of Project Management.

Unger, B. N., H. G. Gemünden, et al. (2012). “The three roles of a project portfolio management office: their impact on portfolio management execution and success.” International Journal of Project Management 30(5): 608-620.

Wheeler, D. J. (2013). “Contributing factors to optimal project portfolio selection.”

Xiao, J., L. J. Osterweil, et al. (2013). Search based risk mitigation planning in project portfolio management. Proceedings of the 2013 International Conference on Software and System Process, ACM.

Young, M. and K. Conboy (2013). “Contemporary project portfolio management: Reflections on the development of an Australian Competency Standard for Project Portfolio Management.” International Journal of Project Management.

پاورقی ها

[۱] Project Portfolio Selection

[۲] Portfolio Selection