مدیریت بحران (بخش سوم): سیر تاریخی تشکیلات مدیریت بحران در ایران

سیر تاریخی تشکیلات مدیریت بحران در کشور

روند تصویب قوانین نشان می دهد که نظام مدیریت بحران کشور به تدریج و به تناسب نیاز های احساس شده در حوادث مختلف در سطح کشور تکامل یافته است. در ادامه روند تصویب این قوانین و مصوبات ارائه شده و درخصوص مواردی که بیشترین تاثیر را در شکل گیری ساختار فعلی مدیریت بحران کشور داشته اند، توضیحات لازم ارائه می گردد:

1. قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل مصوب ۱۷/۳/۱۳۴۸
2. تشکیل ستاد ویژه امدادرسانی و بازسازی مناطق سیل زده در نخست وزیری در سال ۱۳۶۵
3. تشکیل اداره کل حوادث غیر مترقبه در حوزه معاونت اجرائی رئیس جمهوری در سال ۱۳۶۸
4. واگذاری مسئولیت هماهنگی در امور امداد ونجات ، اسکان موقت وبازسازی مناطق زلزله استان های گیلان و زنجان به استناد اصل ۱۲۷ قانون اساسی به وزیر کشور در خرداد ماه ۱۳۶۹
5. تصویب ستاد پیشگیری وبازسازی حوادث غیر مترقبه استان در هیات وزیران در تاریخ ۴/۲/۱۳۷۰
6. تصویب قانون تشکیل کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی درتاریخ ۹/۵/۱۳۷۰ در مجلس شورای اسلامی
7. تصویب آئین نامه اجرائی قانون تشکیل کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی توسط هیات وزیران در ۱۲/۲/۱۳۷۲
8. واگذاری اختیار اصل ۱۲۷ قانون اساسی در مدت ۷۲ ساعت از زمان بروز حادثه به استانداران توسط هیات وزیران در تاریخ ۱۶/۳/۱۳۷۲
9. تصویب ماده ۴۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تهیه طرح جامع امداد ونجات توسط نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۱۷/۱/۱۳۷۹٫

در ماده ۴۴ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تهیه طرح جامع امداد ونجات پیش بینی شده است که بمنظور پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی و ایجاد آمادگی لازم در مردم و تعیین نقش و وظایف دستگاه های اجرائی برای مدیریت حوادث و سوانح، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران با هماهنگی وزارت کشور و نیروی مقاومت بسیج در سال اول برنامه، طرح امداد و نجات را با همکاری دستگاه های ذیربط تهیه نماید.

10. تصویب طرح جامع امداد ونجات کشور توسط هیات وزیران در تاریخ ۱۷/۱/۱۳۸۲٫
11. در طرح جامع امداد ونجات کشور مبنای تشکیلاتی نظام مدیریت بحران کشور تبیین گردیده است و بر مبنای این طرح تشکیلات ملی و منطقه ای مدیریت بحران کشور شکل گرفته و عملا تاکنون برنامه ریزی و اجرای برنامه های پیشگیری و آمادگی و همچنین مدیریت مقابله باحوادث مهم کشور را بعهده داشته است.
12. تصویب ستاد پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیر مترقبه کشور توسط هیات وزیران در تاریخ ۷/۴/۱۳۸۳٫

در این مصوبه تشکیل ستادی با ریاست معاون اول رئیس جمهور و با عضویت وزرای مرتبط پیش بینی شده است و بر اساس این مصوبه این ستاد عالیترین مرجع هدایت و برنامه ریزی مدیریت بحران کشور می باشد.

13. تشکیل شورای راهبری پروژه های طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران جهت پیشگیری و مدیریت بحران در حوادث طبیعی و سوانح غیرمترقبه در تاریخ ۱۶/۰۳/۱۳۸۴ و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و با رعایت تصویب نامه مورخ ۷/۴/۱۳۸۳٫

در این مصوبه مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به منظور دریافت و جمع آوری اطلاعات مراکز علمی ذی ربط  در ثبت زمین لرزه و پردازش این اطلاعات و نیز مطالعه پیش نشانگرهای زمین لرزه و امکان سنجی پیش بینی  وقوع و یا عدم وقوع آن ، به عنوان مسؤل مدیریت اطلاعات لرزه ای کشور تعیین و اهم وظایف آن مشخص گردید. همچنین به منظور اجرایی شدن پروژه های طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران ساختار، مدیریت  اجرایی و شرح وظایف شورای راهبری پروژه های طرح جامع مدیریت بحران شهر تهران  ارائه گردید.

14. ارائه لایحه سازمان مدیریت بحران کشور توسط دبیرخانه ستاد حوادث و سوانح غیرمترقبه کشور در بهمن ۱۳۸۵٫

در این لایحه ضرورت تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور موردتوجه قرار گرفته است و در آن عنوان شده است که هدف از تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور ترغیب ساختار موجود و تشکیلات پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از وقوع سوانح و حوادث پیش بینی نشده در سطح کشور و اعمال مدیریت واحد و نظارت عالی و موثر بر مراحل مدیریت بحران با بهره گیری از تجارب گذشته ایران و دستاوردهای علمی و تخصصی جهان است.

15. تصویب قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران توسط مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۳۱/۰۲/۱۳۸۷ و تایید آن توسط شورای نگهبان در تاریخ ۲۰/۰۳/۱۳۸۷٫

در این قانون چهار مرحله پیشگیری، آمادگی، مقابله، بازسازی و بازتوانی برای مدیریت بحران درنظر گرفته شده است. این قانون مبنای تشکیل شورای عالی مدیریت بحران کشور به منظور هماهنگی فعالیت های دستگاه ها و نهادهای وابسته به قوای سه گانه، نیروهای مسلح و کلیه نهادها و دستگاههای تحت نظر مقام معظم  رهبری و تصویب مقررات و ضوابط حاکم بر مدیریت بحران در مراحـل چهارگانـه آن و نیز تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور به منظور ایجاد مدیریت یکپارچه در امر سیاستگذاری، برنامه ریزی، ایجاد هماهنگی و انسجام در زمینه های اجرائی و پژوهشی، اطلاع رسانی متمرکز و نظارت بر مراحل مختلف مدیریت بحران و ساماندهی و بازسازی مناطق آسیب دیده و استفاده از همه امکانات و لوازم مورد نیاز وزارتخانه ها، موسسات و شرکت های دولتی و عمومی، بانک ها و بیمه های دولتی، نیروهای نظامی و انتظامی، موسسات عمومی غیردولتی، شوراهای اسلامی، شهرداری ها، تشکل های مردمی، موسساتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است، دستگاههای تحت امر مقام معظم رهبری و نیروهای مسلح در صورت تفویض اختیار معظم له، جهت بهره مندی بهینه از توانمندی های ملی منطقه ای و محلی در مواجه با حوادث طبیعی و سوانح پیش بینی نشده می باشد.

16. راه اندازی پرتال ملی مدیریت بلایای طبیعی کشور تحت شبکه اینترنت در فروردین ۱۳۸۸ .

طراحی و توسعه پورتال از سال ۱۳۸۵ با انجام نیازسنجی اولیه از تمامی سازمان های درگیر در حوزه مدیریت بحران آغاز گردید. در ابتدای سال ۱۳۸۷ توسعه این سیستم پایان یافت و تست های کاربری سیستم به طور کامل روی آن انجام گرفت. در همین سال طی یک پروژه دیگر سیستم توسعه یافته پورتال تحت تست های امنیتی قرار گرفت و انواع تست های هک روی آن صورت پذیرفت. نتیجه تمامی این تست ها نشان داد که سیستم پورتال سیستمی امن برای قرار دادن اطلاعات و دانش سازمان هایی است که به شبکه دانش آن متصل خواهند شد. از فروردین ۱۳۸۸ اجازه قرار گرفتن پورتال بر روی اینترنت از سوی واحد انفورماتیک معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری صادر گردید. این پورتال تا پایان سال ۲۰۰۹ میلادی تحت برنامه مشترک پنج ساله دولت جمهوری اسلامی ایران و برنامه عمران ملل متحد باقی خواهد ماند و بعد از آن تمامی اختیارات و نتایج آن به سازمان مدیریت بحران کشور واگذار خواهد شد. همچنین از میان کارگروه های ستاد حوادث غیرمترقبه کشور تسهیل گرانی مدیریت پورتال و به روزرسانی آن را برعهده خواهند گرفت.

17. تصویب آیین نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور توسط ریاست جمهوری در تاریخ ۱۸/۰۹/۱۳۸۸ .

در این آئین نامه شیوه تعاملات شورای عالی، سازمان مدیریت بحران، شورای هماهنگی، دستگاه های ذیربط و کارگروه های تخصصی با یکدیگر در مراحل چهارگانه مدیریت بحران تعیین شده و در انتهای آن کلیات مقررات مالی، تشکیلات و بودجه متناسب با آئین نامه تدوین شده ارائه شده است. همچنین براساس این آئین نامه دستگاه های ذیربط موظف شده اند ظرف شش ماه ساختار واحد سازمانی مناسب در امر مدیریت بحران در حوزه مربوط را برای مراحل آمادگی و مقابله با بحران در سطوح ملی، استانی و شهرستانی طراحی و به شورای عالی ارسال نمایند تا بر حسب ضرورت جهت تصویب به هیات وزیران ارایه شود و نیز ابعاد و اقدامات ایمنی در چهار مرحله مدیریت بحران را در تدوین برنامه های سالانه، پنجساله و افق چشم انداز وظایف خود لحاظ نمایند. همچنین لازم به ذکراست، وظایف ابلاغی در طرح جامع امداد و نجات کشور، موضوع تصویب نامه شماره ۲۲۸۲ت/۲۴۴۱۲هـ مورخ ۲۳/۱/۱۳۸۲ و اصلاحات آن تا تصویب و ابلاغ تشکیلات و وظایف جدید دستگاه ها به قوت خود باقی است.

جمع بندی

براساس مصوبات فوق نظام مدیریت بحران کشور در حال یکسری تغییر و تحولات می باشد و می توان آن را به دو قسمت نظام مدیریت بحران کشور تا سال ۱۳۸۷ و تغییر و تحولات اخیر تقسیم کرد. در مقاله آتی هریک از این دوره ها مورد بررسی قرار می گیرد.