مقدمه

انسان ها و محیط زندگی آن ها بطور فزآینده ای از اثرات مخرب سوانح و بلایا رنج می برند. البته دلایل متعددی از قبیل رشد جمعیتی بالا، افزایش تراکم، شهرنشینی بی برنامه، تغییرات آب و هوا در سطح کره زمین و اثرات مخرب بر روی محیط زیست، این تاثیرات را افزایش داده اند. در این مقاله به بررسی نقش و اهمیت موضوع بحران در زندگی انسان خواهیم پرداخت. همچنین در این مقاله سعی شده است با ارائه آمار و ارقام رسمی، نقش و اهمیت این مقوله صرفاً به صورت تشریحی مد نظر قرار نگرفته و ابعاد کمی آن نیز مطرح گردد.

تعداد کشته شدگان در بحران ها دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰

در مقایسه دو دهه گذشته می توان گفت که تعداد افراد کشته شده در اثر سوانح و بلایا در دهه ۱۹۹۰ (سالانه ۸۶۳۲۸) بیشتر از دهه ۱۹۸۰ (سالانه ۷۵۲۵۲) بوده است. همچنین در دهه ۹۰ افراد بیشتری تحت تاثیر اثرات مخرب سوانح و بلایا قرار گرفته اند (این رقم بطور متوسط در حدود ۲۱۱ میلیون نفر در سال می باشد در حالیکه در دهه ۱۹۸۰، میانگین آن ۱۴۷ میلیون نفر بوده است).

ضعف در برآورد هزینه های بحران ها

هزینه های اجتماعی و اقتصادی بحران از سویی بسیار گسترده و از سوی دیگر برای برآورد بسیار دشوار می باشند. در چنین شرایطی وجود اطلاعات سازمان یافته و قابل استفاده برای کمک به ارزیابی اثرات اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی برای برنامه ریزی های بلند مدت و کوتاه مدت بسیار حیاتی به نظر می رسد. با این حال در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، آمار روشن و برآورد هزینه قابل استنادی در مورد بحران های واقع شده وجود ندارد.

مقایسه کشورهای جهان سوم و پیشرفته

کشورهای جهان سوم و بعضاً در حال توسعه با توان اقتصادی محدود و زیرساخت های ضعیف و نامناسب از یک سو نیازمند کمک های خارجی و بین المللی می باشند و از سوی دیگر بازسازی و بازگشت به شرایط عادی برای آن ها بسیار طولانی و دشوار می باشد. در حالیکه در کشورهای توسعه یافته، دولت، سازمان ها، اتحادیه ها و افراد ظرفیت های بیشتری برای وفق دادن شرایط خود با بحران های حادث را دارند و تا حد زیادی، دارایی های آن ها از امنیت مناسب برخوردار است.

مطالب مشابه  کتاب «۹۰ روز تا راه اندازی (راه اندازی و اجرای پروژه های اینترنتی مطابق با زمان و هزینه)» Ninety Days to Launch - Internet Projects on Time and on Budget

تقسیم بندی سوانح و بلایا

براساس اطلاعات مرکز تحقیقات بین المللی بلایای عمومی[۱] سوانح و بلایا را عموما به دو دسته کلی زیر تقسیم بندی می شوند :

  • طبیعی
  • انسان ساخت (تکنولوژیک)

سوانح و بلایای طبیعی

در سوانح و بلایای طبیعی عامل انسانی در ایجاد و شکل گیری آن ها هیچ گونه دخالتی ندارد و منشا طبیعی دارند. این دسته از سوانح و بلایا را عموما به سه دسته زیر تقسیم می نمایند:

  • زمین شناختی مانند زلزله، آتشفشان و رانش زمین
  • جوی و اقلیمی مانند خشکسالی وطوفان
  • بیولوژیک مانند آفات و بیماری های نباتی و حیوانی و هجوم حشرات موذی

سوانح و بلایای انسان ساخت (تکنولوژیک)

در بحران های انسان ساخت، همانطور که از نام آن پیداست، انسان در ایجاد آن ها نقش دارد. سوانح حمل و نقل، انفجار و آتش سوزی از جمله این موارد هستند.

نوعگروهشاخهزیرشاخهتعریف
طبیعیزمین شناختی Geophysicalزمین لرزهزلزلهرویدادهای نشات گرفته از زمین جامد
آتشفشانفوران آتشفشان
رانش زمینریزش صخره
بهمن
ریزش کوه کنار جاده
نشست زمین
جوی و اقلیمی Meteorologicalطوفانگردبادرویدادهای ناشی از تغییرات جوی کوتاه مدت(در مقیاس از چند دقیقه تا چند روز)
بوران
طوفان محلی
آتشفشانفوران آتشفشان
آبیHydrologicalسیلطغیان رودخانهرویدادهای ناشی از انحراف چرخه آب طبیعی
سیلاب ناگهانی
جزر و مد
رانش زمینریزش صخره
آتشفشانجریان گدازه ها
نزول ناگهانی اجسام
نشست خاک
جوی و اقلیمیClimatologicalدرجه حرارت بالاموج گرمارویدادهای ناشی از تغییرات جوی بلند مدت(در مقیاس از یک فصل تا چند دهه)
موج سرما
شرایط سخت زمستانی
خشکسالیخشکسالی
آتش سوزیآتش سوزی جنگل
آتش سوزی زمین
بیولوژیکBiologicalبلایای واگیرداربیماری های ویروسیبلایای ناشی از مواجهه موجود زنده با میکروب ها و مواد سمی
بیماری های باکتریایی
بیماری های انگلی
بیماری های قارچی
بیماری های عفونی
هجوم حشراتهجوم حشرات
رم کردن حیواناترم کردن حیوانات

جدول ۱ : طبقه بندی سوانح و بلایای طبیعی بر اساس اطلاعات مرکز تحقیقات بین المللی بلایای عمومی

شرایط بحرانی چیست؟

شرایط بحرانی به شرایطی گفته می شود که یک یا چند مورد از موارد زیر را شامل شود:

  • بیشتر از ۱۰ نفر کشته شوند
  • بیشتر از ۱۰۰ نفر مجروح و آسیب دیده گزارش شود.
  • وضعیت اورژانسی اعلام شود
  • درخواست کمک از جوامع بین المللی صورت پذیرد.
مطالب مشابه  کتاب «پیشرفت هایی در آموزش تحقیق در عملیات» Advances in Operations Research Education

وضعیت ایران در حوزه بحران ها

در این بخش وضعیت ایران در حوزه بحران ها بر اساس آمار و اطلاعات ثبت شده در سایت مرکز تحقیقات بین المللی بلایای عمومی تشریح می گردد.

ایران رتبه سوم در تعداد کشته شدگان در بحران ها

شکل ۱، تعداد کشته شدگان برای ۱۰ کشور بحران خیز جهان برای سال های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۳ را نشان می دهد. همانگونه که مشهود است، ایران پس از چین و هند مقام سوم را دارا می باشد. این مطلب نشان دهنده اهمیت بحران در زندگی مردم این مرز و بوم است.

مدیریت بحران (بخش اول): نقش و اهمیت بحران-تعداد کشته شدگان در 10 کشور بحران خیز جهان

شکل ۱ : تعداد کشته شدگان در ۱۰ کشور بحران خیز جهان بین سال های ۱۹۹۴-۲۰۰۳

ایران رتبه یازدهم در هزینه های ناشی از بحران ها

شکل ۲، خسارات گزارش شده برای تمامی بحران ها برحسب میلیارد دلار آمریکا برای ۱۲ کشور بحران خیز را نمایش می دهد. همانطور که ملاحظه می شود، ایران در بین سال های ۱۹۹۴ تا ۲۰۰۳ میلادی با تحمل خسارتی معادل ۱۲٫۳۴ میلیارد دلار در جایگاه یازدهم در جهان قرار دارد که به نوبه خود، نشانگر حیاتی بودن مساله بحران و میزان آسیب پذیری اقتصاد کشور از سوانح و بلایا است.

مدیریت بحران (بخش اول): نقش و اهمیت بحران-مجموع خسارات ناشی از سوانح و بلایا برای 12 کشور بحران خیز

شکل ۲ : مجموع خسارات ناشی از سوانح و بلایا برای ۱۲ کشور بحران خیز بین سال های ۱۹۹۴ و ۲۰۰۳

ایران کشوری متاثر از بحران ها

در مجموع این آمار به وضوح این نکته را خاطر نشان می سازد که کشور ما یکی از کشورهائی است که بشدت تحت تاثیر سوانح و بلایا قرار دارد و با توجه به تاثیرات اقتصادی و اجتماعی سوانح و بلایا بر زندگی و روند توسعه اقتصادی- اجتماعی، مدیریت بحران باید به صورت جزء لاینفک برنامه های دولت، زندگی و فعالیت های اقتصادی مردم کشور قرار گیرد.

بحران های ایران از سال ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۰

در ادامه آمار بحران های ثبت شده در کشور ایران از سال ۱۹۰۰ تا سال ۲۰۱۰ بر مبنای سایت مرکز تحقیقات بین المللی بلایای عمومی ارائه می گردد.

شاخهزیرشاخهفراوانینوع محاسباتتعداد کشته هاتعداد کل افراد متاثرخسارت (هزار دلار)
خشکسالیخشکسالی2مجموع رویدادها0376250003300000
متوسط هر رویداد0188125001650000
زمین لرزهزلزله92مجموع رویدادها147106260000810518628
متوسط هر رویداد159928261114333
بلایای واگیردارناشناخته1مجموع رویدادها7600
متوسط هر رویداد7600
بیماری های باکتریایی2مجموع رویدادها29625000
متوسط هر رویداد14812500
درجه حرارت بالاموج گرما1مجموع رویدادها15800
متوسط هر رویداد15800
سیلناشناخته27مجموع رویدادها38161285520408300
متوسط هر رویداد1414761215122
سیلاب ناگهانی14مجموع رویدادها26891291066253700
متوسط هر رویداد1929221918121
سیل31مجموع رویدادها126210759486990528
متوسط هر رویداد4134708225501
رانش زمینریزش صخره3مجموع رویدادها73440
متوسط هر رویداد24150
ریزش کوه کنار جاده1مجموع رویدادها431000
متوسط هر رویداد431000
طوفانناشناخته8مجموع رویدادها2481978513540
متوسط هر رویداد3124731693
طوفان محلی3مجموع رویدادها88015000
متوسط هر رویداد2905000
گردباد1مجموع رویدادها121600090
متوسط هر رویداد121600090
آتش سوزیزمین سوزی1مجموع رویدادها000
متوسط هر رویداد000

شاخهزیرشاخهفراوانینوع محاسباتتعداد کشته هاتعداد کل افراد متاثرخسارت (هزار دلار)
حوادث صنعتیسقوط1مجموع رویدادها1700
متوسط هر رویداد1700
انفجار3مجموع رویدادها5710
متوسط هر رویداد1900
حریق1مجموع رویدادها30380
متوسط هر رویداد30380
کمبود گاز1مجموع رویدادها32000
متوسط هر رویداد32000
مسمومیت1مجموع رویدادها221010
متوسط هر رویداد221010
حوادثمتفرقهسقوط2مجموع رویدادها393120
متوسط هر رویداد201560
انفجار2مجموع رویدادها942900
متوسط هر رویداد471450
حریقمجموع رویدادها478520150000
متوسط هر رویداد9610430000
غیره5مجموع رویدادها452960
متوسط هر رویداد9590
حوادث حمل و نقلهوایی20مجموع رویدادها18471640
متوسط هر رویداد9280
ریلی3مجموع رویدادها3519000
متوسط هر رویداد1173000
جاده ای88مجموع رویدادها176616470
متوسط هر رویداد20190
دریایی1مجموع رویدادها1300
متوسط هر رویداد1300

جدول ۲ : آمار ثبت شده بحران های طبیعی در کشور ایران از سال ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۰

جمع بندی

در این مقاله به صورت خلاصه اما کمی و بر اساس آمارهای رسمی به بررسی نقش و اهمیت بحران پرداخته و وضعیت کشورمان را تشریح نمودیم. در مقاله آتی به ارائه تعاریف و مفاهیم مرتبط با حوزه مدیریت بحران خواهیم پرداخت.

مطالب مشابه  کتاب «Practice as Research Context, Method, Knowledge»

پاورقی

[۱] Center for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED)

Visits: 238